1. Maak je hoofd leeg
Niemand van ons heeft veel ervaring met het spreken op een uitvaart. En dan komt het afscheid ook vaak nog onverwacht. En opeens zit je met elkaar in een achtbaan waarin veel beslissingen moet worden genomen. Voor het schrijven van een persoonlijke afscheidstekst is daarna rust nodig. Begin dus als de praktische zaken zijn geregeld, de kaarten zijn verstuurd en de koffie is geregeld. Ga je niet haasten, begin met een goed gekozen rustmoment, een wandeling door het bos, een bezoekje aan het strand. Ga rustig zitten, druk je verdriet niet weg maar geniet van de mooie momenten en haal je herinneringen terug.
2. Verzamel de herinneringen
Je gedachten ordenen is niet makkelijk als je wordt overstelpt door emoties. Recente herinneringen liggen vaak bovenop. Een goede voorbereiding maakt dat de uiteindelijke toespraak op de dag van de uitvaart het hele leven beslaat. Ook helpt het om de grote lijnen te blijven zien en iemand te kunnen omschrijven qua karakter. Dwing jezelf om niet gelijk te gaan schrijven maar maak een eigen map waarin je documenten, herinneringen, lijstjes en stukjes tekst kan bewaren. In onze ebooks staan nog vele hulpmiddelen. Denk bijvoorbeeld aan de boekenkast, het twitteraccount, de computer, jaarboeken, de cd collectie enz.
3. Spreek met vrienden en bekenden
Gebruik de tijd om met anderen te praten. Misschien was iemand naar anderen juist wel heel joviaal, of juist geremd en bescheiden. Neem in de dagen na een overlijden als het even kan een memoblokje mee. Mooie anekdotes over de persoon kun je dan gelijk noteren. Ga misschien eens naar de laatste woonplek en maak eens een wandeling door de buurt. Welke mensen waren er dichtbij? Ook als iemand in een ziekenhuis lag of een verzorgingshuis, dan kan het helpen om nog een keer die kamer op te zoeken. De laatste omgeving opzoeken kan helpen om de rouwspeech los van het papier, de stilheid van de computer te krijgen.
4. Denk na over een structuur
Door vooraf na te denken over de opbouw kunt u de toehoorders op een rustige manier meenemen in het verhaal. Dat kan door algemener te beginnen en langzaam ‘af te dalen’ naar de eigen, persoonlijke herinneringen. Bijgaand schema geeft dit weer. Uiteindelijk gaat het immers om uw eigen gevoelens. Uiteraard is een dergelijke structuur geen verplichting. Maar het kan helpen om tijdens het spreken niet te snel in de emoties terecht te komen.
5. Schets de maatschappij
Naast het verzamelen van de persoonlijke herinneringen kan het helpen om ook de periodes te benoemen waarin iemand is opgeroeid. Zijn er belangrijke nationale of lokale evenementen die hem of haar hebben beïnvloed? (oorlog, natuurramp, een crisis, sociale onrust). Ook plaatselijk of regionaal kunnen er ingrijpende gebeurtenissen hebben plaatsgevonden. Denk maar aan de Bijlmerramp of recente aardbevingen in Noordoost-Groningen. Uiteraard is het niet nodig een hele geschiedenisles mee te nemen in uw speech. Maar soms kan het helpen nog eens na te denken over de periode waarin iemand is opgegroeid of kan het u op een kenmerkende anekdote brengen.
6. Denk na over de muziek
Een van de zaken die in de praktijk vaak de nodige tijd kosten, is het zoeken van de juiste muziek. Begin daar op tijd mee! Live muziek kan bijvoorbeeld toepasselijk zijn. Het brengt extra sfeer en kan een persoonlijker tintje geven aan een uitvaartdienst. Er zijn verschillende ensembles en solisten die speciaal voor uitvaarten in te huren zijn. Het liefst boekt u dit zo snel mogelijk in verband met de beschikbaarheid. Uiteraard hoeft u niet voor de traditionele uitvaartmuziek te kiezen. Afwisseling van muziek kan een heleboel doen. En soms is er een lied dat niet bij iedereen passend vindt, maar wel heel erg bij hem of haar hoorde. Gewoon doen dus! Denk ook na over de muziek bij binnenkomst en bij het weggaan. Juist dat zijn belangrijke momenten bij de uitvaart.
7. Benoem de dood
Het blijft natuurlijk lastig om de dood te benoemen. Toch is het goed om ergens in de toespraak dit moment te benoemen. Het benoemen maakt de speech concreter, minder vaag. Dat is spannend maar kan helpen om het verdriet een plaats te geven.
Natuurlijk, de dood hoort bij het leven, we weten het allemaal… Maar nu we het zo van nabij meemaken, is het plotselinge verlies erg groot, eigenlijk niet te bevatten….
Het afscheid vandaag van Suzanne is onomkeerbaar en definitief. Misschien daarom zijn we zo verdrietig. Er is geen ruimte meer voor nieuwe ervaringen. En daarom willen we de mooie herinneringen koesteren.
8. Blijf bescheiden
Als je iets over jezelf vertelt, doe dat dan alleen in relatie tot de overledene. Wees hierin altijd bescheiden. Het gaat niet over jou (‘Ik leerde Karin kennen op ons jacht in St. Tropez’). Dit is niet de plek om jezelf te profileren. Kies de verwijzingen naar jezelf dan ook zeer voorzichtig. Liever dus niet: ‘Chaled en ik, we hadden allebei een succesvolle zakelijke visie’. Hou voor ogen dat de aanwezigen zich graag herkennen in de herinneringen voor zover ze de overledene betreffen. Sommige mensen vertellen onbedoeld veel over zichzelf, soms vanuit de zenuwen of vanuit het idee dat het een persoonlijk verhaal moet worden. Zoek naar de gezamenlijke herinneringen en blijf bescheiden.
9. Verken de omgeving
Een aula of crematorium is vaak een onbekende plek. Misschien liggen er al herinneringen of bent je er juist helemaal nieuw. Het kan helpen om 1-2 dagen eerder alvast de omgeving te verkennen. Vraag of je vooraf alvast de aula en de zalen kan zien. Het helpt als je bekend bent met de plaats waar je zal spreken. Misschien kan je alvast even achter het sprekersgedeelte staan? Oefen alvast even met de microfoon en eventuele visuele hulpmiddelen. Op de dag zelf ben je natuurlijk ruim op tijd, ook om alvast even rond te lopen.
10. Ontspan!
Daar staat je dan, achter de lessenaar en voor de zaal met vrienden en familie. Breek je eigen spanning door een paar keer diep in te ademen. Probeer niet teveel te wiebelen of van been te veranderen. Ga met twee voeten stevig staan en je hoofd rechtop. Kijk eerst even rond en leg de papieren rustig voor je neer. Iedereen vindt je vandaag verdrietig en kwetsbaar. Niemand zal het je lastig maken. Iedereen staat aan jouw kant. En ten slotte; huilen mag. Iedereen ziet er tegenop om voor het publiek te staan en in tranen uit te barsten. Maar wat kan je gebeuren? Je bent onder vrienden en familie en iedereen is verdrietig. Probeer je tranen niet kunstmatig tegen te houden. Neem een slokje water, kijk over het publiek heen naar de muur en begin gewoon waar je was geëindigd.